Inesa Gaxen 1566an jaio zen Behe Nafarroako Bastida herrian, baina, Hendaian, bizi izan zen. 18 urterekin, sorgina zelakoan atxilotu egin zuten. Tortura oso bortitzak jasan zituen, eta, hori horrela, bizitza osoan zehar zorigaiztoko egun horietako arrastoak izan zituen.
Bordeleko Parlamentuan epaitu eta Daquesen preso sartu zuten Inesa Gaxen. Haren aurka probarik ez zutenez, baina, libre utzi zuten azkenean. Bere egoeran zeuden emakume askok bezala, gurutzada hartatik ihesi Bidasoa ibaia zeharkatu, eta Irunen hartu zuen bizileku hogei bat urtez. Ondoren, Hondarribian hartu zuen aterpe eta bertan Pedro de Sanzekin ezkondu eta alaba bat eduki zuen.
Hegoaldeko ibilerak:
Zazpi urtez bizi izan zen Hondarribian Inesa Gaxen, baina zurrumurruek ez zioten bakerik eman eta hainbat haurrek sorgintzat jo eta salatu egin zuten berriz ere. Jaizkibel mendian akelarreak antolatzen zituela esan zuten, eta arrantza uxatzea eta Pasaiako portuko hainbat itsasontzi hondoratu izana ere leporatu zioten 1611ko maiatzaren 6an. Ipar Euskal Herritik ihes egindako beste emakume asko ere izan ziren garai horretan sorgin gisa salatuak Hondarribian, Mayora de Ilarra, Maria Echegaray, Maria de Garro edota Catalina Bereasarra besteak beste. Denek onartu zituzten euren kontrako akusazioak. Ez, ordea, Inesa de Gaxen berak. Jasandako presio eta estutasun guztiei aurre egin eta hasieratik bururaino ukatu zituen bere kontrako salaketa guzti-guztiak Hondarribiko Udalak maiatzaren 10ean antolatutako aurrez aurrekoan.
Hondarribiko epaileek Logroñoko Inkisizio Auzitegiaren eskuetan utzi zuten auzia. Bertan, baina, behin sugar inkisitoriala baretuta, aurrez ebatzitako ondasunak itzuli eta kargurik gabe libre utzi zituzten salaturiko emakume guztiak, baita Inesa Gaxen bera ere.
Herria kontra:
Hondarribiko herriak ez zuen, ordea, epaia onartu. Hala, Gaxen beste sei emakumerekin batera berriz ere epaitu zuten, eta guztiak herritik bota zituzten. Hendaiako mugan utzi zituzten. Emakume horietako bat, Maria de Garro, hurrengo urtean itzuli zen bere bikotekidearekin elkartzeko, baina atxilotu egin zuten eta kartzelan hil zen. Inesa Gaxenen arrastoa, aldiz, 1611ko urrian galdu zen behin betiko, gabarraz Hendaiara eraman zuten egun hartan bertan, hain zuzen ere. Historian arakatuta, baina, bere hizkuntza eta ohiturak tinko defendatu zituen emakume ausart baten berri izan daiteke.
Iturria: Kazeta